Ông sinh năm 1884 tại tỉnh Đồng Tháp, do gia đình quá nghèo nên từ nhỏ ông phải đi cày thuê để nuôi tám người em nhỏ. Khi 15 tuổi, mẹ ông qua đời, ông trở thành một lao động chính trong gia đình. Tuy cuộc sống cơ cực, ban ngày phải đi khẩn hoang, cày cuốc ruộng vườn, nhưng đến ban đêm, ông thường tham gia tụ họp đờn ca, và được bà con trong xóm mê tiếng ca và nể trọng tính tình vui vẻ, bộc trực, khẳng khái, đặc biệt là những câu chuyện kể và cách kể truyện lôi cuốn người nghe của ông.

Vốn làm tá điền cho Hương quản Tế - một địa chủ giàu có vùng Bảy Ghe, ông được Hương quản Tế hứa gả cô con gái là Ba Lữ với điều kiện phải làm công trong ba năm. Nhờ sức chịu thương chịu khó, nên sau ba năm thì ông cưới được vợ. Cũng do điều này mà Hương quản Tế rất yêu thương người con rể này và đã cắt chia cho vợ chồng Ba Phi khá nhiều đất. Cộng với sự cần cù sẵn có, ông đã ra sức khai khẩn phần đất được chia thành đồng ruộng cò bay thẳng cánh.

Hai người lấy nhau một thời gian mà không có con, vì vậy bà Ba Lữ đã đứng ra cưới vợ hai cho chồng. Bà này sinh được một người con trai là Nguyễn Tứ Hải. Không rõ vì lý do gì mà khi Nguyễn Tứ Hải mới ba tuổi, bà đã gửi con cho chồng rồi về quê ở Mỹ Tho cho đến lúc qua đời. Ông Nguyễn Tứ Hải về sau lập gia đình với bà Nguyễn Thị Anh, sinh hạ một người con trai – cháu đích tôn của bác Ba Phi – tên là Nguyễn Quốc Trị. Trong những câu chuyện của bác Ba Phi thì đây chính là nhân vật thằng Đậu nổi tiếng. Và cũng có thành ngữ Tệ như vợ (thằng) Đậu được dùng để chỉ những người vụng về.

Về sau bác Ba Phi cưới thêm vợ ba. Bà tên Chăm, là người dân tộc Khmer. Bà sinh được hai đứa con gái.

Bác Ba Phi qua đời ngày 3 tháng 11 năm 1964 tại rừng U Minh Hạ, nay là ấp Đường Ranh, xã Khánh Hải, huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau. Phần mộ của ông được đặt giữa hai ngôi mộ của bà Ba Lữ và bà Chăm tại ấp Đường Ranh, xã Khánh Hải nằm ở một góc rừng U Minh Hạ.

Hiện nay, khu nhà và mộ phần của bác Ba Phi được xây dựng thành tuyến du lịch văn hóa của tỉnh Cà Mau.

dưới đây là một số câu chuyện

CÁ TRÊ LUNG TRÀM

Tui dẫn bầy chó săn vô Lung Tràm định lùng thịt, cũng dạo mùa nước ngọt này đây. Dưới kinh cá quẫy ùm ụp, trên rừng chim chóc bay rần rần. Mình muốn kiếm bậy con nai để mai làm đám kỵ cơm cho bà già vợ, chớ đồ cá, chim đó thường quá. Vùng Lung Tràm thuở đó còn đầy choại, dớn với cây tràm, đất trập phập phều, bởi vậy người ta mới kêu nó là lung Tràm.

Tui dẫn đàn chó vô khu vực lâu nay vẫn thường có nai, nhưng đến lúc mặt trời lên cao mấy ngọn sào, tui vẫn chưa hạ được một chú nào. Tới trưa, người cùng chó đã mệt mỏi, tui mới rề lại một gốc cây tràm nghỉ mát. Chân bước mà mắt tui phải ngó dáo dác theo mấy con ong mật đang ăn bông trên đọt tràm, bất thần tui đạp lên mình một con nai chà đang nằm ngũ. Giật mình té ngửa, con nai cũng hoảng hồn nhảy dựng. Nó phóng một cái, đụng nhằm gốc cây dội lại té lên mình tui. Sẵn cầm cây mác trên tay tui vớt chân sau con nai, khứa cho mày một nhác vào nhượng. Còn ba chân, con nai cố bươn chạy. Bầy chó thấy vậy đuổi nà theo. Bị rượt nà, con nai chạy giạt vào bìa rừng, phóng xuống Lung Tràm. Bầy chó chia làm hai, ven theo hai mé lung. Con nai lội qua bên này, bị lũ chó bên này tấn công, lội qua bên kia, bị chó bên kia ví ép. Nó lúng túng lội qua lội lại mãi... Tui giục chó vây chặt và ven dần cho con nai lội về hướng nhà mình.

Ra tới ngã ba lung, thấy thằng em tui đằng kia đang chống xuồng lại. Tui kêu tiếp. Thằng em tui nhấn sào nạng chống vọt tới bên con nai: Bấy giờ con nai còn cố lội lờ đờ cái đầu trên mặt nước. Thằng em tui với tay nắm lấy cái chà gạt con nai lôi mạnh lên xuồng. Nhưng trời ơi! Con nai chỉ còn có cái chùm ruột lòng thòng phía dưới. Nãy giờ nó bị cá trê dưới Lung Tràm bu theo rỉa sạch trọi thịt thà, xương xốc. Bầy cá cứ đẩy con nai trồi qua trồi lại, vậy mà tui cứ tưởng con nai còn lội. Thằng em tui kéo luôn lên xuồng cả tạ cá trê, con nào con nấy to bằng cườm tay người lớn.

DH sưu tầm