có một mồi giả bắt chước thẳng từ phim Star wars,có cái khác y như Pacman to như trái banh bóng bàn với cặp mặt của con ếch, cái khác thì sơn như cây gậy chơi hockey.Những con mồi giả khác có kích cỡ,hình dáng và kể cả hình dáng cong cong riêng biệt của cái lót giày..”Tôi nghĩ bạn có thễ gắn lưỡi câu vào gần bất cứ thứ gì để dùng câu cá” Ted Dzialo giám đốc chuyên trách viện cho biết như thế.

Nói khái quát “Đói” chính là điều duy nhứt khiến cá tấn công mồi giả. Nghiên cứu môi sinh về cá cho thấy thêm được những lý do tại sao cá khó lòng cưỡng lại việc tấn công mồi giả,lý do là các kỹ sư thiết kế mồi giả luôn tìm cách tạo cho cá mù mờ không biết được sự thật sau cái mà nó mong đợi ở cuối đầu dây cước là cái chi,cũng như để hiểu được cái gì xảy ra trong đầu người câu cá khi họ chọn mua mồi…Đó lại là chuyện khác

Khởi đầu mồi giả

Cái bằng sáng chế đầu tiên về mồi giả tại Mỹ được trao cho ông Julio T Buel vào năm 1852, vào một ngày trong khi ăn trưa trên chiếc thuyền của ông ta,Buel vô tình làm rơi cái muỗng bạc xuống nước, lúc cái muỗng sáng bóng chìm đong đưa xuống đáy hồ,tay câu xứ Vermont thấy cả đàn cá bu tới cái muỗng và thay nhau liên tiếp tấn công cái muỗng đang rơi.Buel trở về nhà,cắt vài cái muỗng khác gắn thêm lưỡi câu vào và từ đó nền kỹ nghệ mồi giả bắt đầu phát triển.Ngày nay câu cá giải trí trở nên một thứ thương mãi to lớn.Theo như kiểm tra vào năm 2001 của sở U.S Fish and wildlife,có hơn 28.4 triệu người ở trong nước dành thời gian câu trong ao hồ.Họ cũng tiêu vào khoảng $17 tỉ dollars cho dụng cụ câu,khoảng $490 triệu dollars cho mồi giả, Forbes Darby của hiệp hội American Sportfishing,nhóm trao đổi thông tin này đặt văn phòng ở Alexandria,Virginia cho biết như trên.

Với số lượng tiền mua bán như vậy, một số công ty dựa trên khoa học hơn là trên báo cáo hoặc sai lầm của giai thoại nào đó để đặt vấn đề phát triển mồi giả,nhiều nhà kỹ nghệ tập trung vào khai thác,và nghiên cứu môi sinh của cá để cải tiến mồi giả,Keith A.Jones giám đốc về nghiên cứu tại tập đoàn công ty Pure Fishing ở Spirit lake,Iowa nói:”Chúng tôi muốn biết “cái gì kích thích cho cá chú ý”,ông ta là người làm ở công ty này đã 19 năm rồi,để trả lời câu hỏi đó,ông ta và các bạn đồng nghiệp sáng chế những con mồi mẫu với các kích cỡ,hình dáng,chất liệu,màu sắc khác nhau…và cũng thường xuyên đi câu.

Dù sao trước khi tìm hiểu về động tác thực của mồi giả dưới nước, những người nghiên cứu cho từng con mồi giả qua nhiều cuộc thử nghiệm khác nhau. Đầu tiên họ quan sát những cử động con mồi giả xuyên qua một bể hình ống, chứa nước đầy chảy luân lưu xuyên qua,kiểu dùng của các kỹ sư về không gian thường thử nghiệm các cơ phận máy bay.Với máy vidéo quay chậm thu hình 3 chiều từ khắp mọi góc độ của con mồi giả đang hoạt động,thí dụ như con mồi lắc lư ra sao? Nó di chuyển tới lui ồn ào ra sao?Tới bể khác họ thử với cá thật,đôi khi mồi giả được kéo thẳng theo chiều dài của bể,trong thử nghiệm khác nó được kéo mạnh vòng trong bể tròn để tính xem con mồi tự quay bao nhiêu vòng chính xác.Sau đó các người nghiên cứu mới đúc kết số liệu thống kê lại xem con mồi lôi cuốn được cá thật ra làm sao,thí dụ như con mồi kích thích được cá thật tấn công bao nhiêu lần.Cuối cùng khi con mồi qua được cuộc thử nghiệm làm hài lòng đa số các người nghiên cứu thì nó sẽ được đem ra ao, suối, sông, hồ để thử tiếp.Thông thường cách sau đó vài năm khi con mồi được hoàn hảo thì nó mới được tung ra thị trưòng.

Kích cỡ

Không có một con mồi giả nào thật hoàn hảo để mà câu được tất cả các loại cá.May mắn thay có một giống cá đặc biệt để thử mồi giả mà người ta thường dùng nghiên cứu trong phòng thí nghiệm ở các trường đại học,đó là loại Micropterus salmoides tức là Largemouth bass, nó chính là tâm điểm ưa thích nhất của biết bao nhiều người câu.Khoảng 11 triệu dân câu ở Mỹ luôn luôn săn tìm loại cá này hay bà con họ với nó là Micropterus dolomieui – Smallmouth bass, đây là 2 loại cá dữ thường có trong ao hồ,sông suối của bắc Mỹ, thứ chuyên gây hồi hộp cho dân câu bởi cách tấn công mồi rất mạnh bạo và cách chiến đấu mãnh liệt. Micheal P.Masser chuyên viên về sinh vật học Đại học A&M ở College Station ,Texas nói: ”Cá này hầu như nó táp bất cứ thứ gì”.khi còn nhỏ bé,nó ăn những phiêu sinh vật trong nước,khi lớn nó ăn trùn,tôm,hay các loại cá khác ngay cả đôi khi nó cũng ăn luôn vịt trời con.

Cá bass luôn luôn chọn lựa mồi thích hợp cho nó,Peter C.Wainwright và đồng nghiệp David thuộc đại học California đã nghiên cứu trạng thái săn mồi của cá này trong phòng thí nghiệm bằng cách quay video với tốc độ cao lúc cá bass tấn công những con mồi sống và ghép những chip cảm ứng điện tử vào trong sớ thịt phía đằng sau đầu và miệng nó.Trong thời gian khảo cứu,những nhà khoa học nhận thấy,cá bass thích tấn công những con mồi có kích thước lớn khoảng phân nửa đường kính so với miệng của nó,hoặc lớn hơn chút xíu.

Thử nghiệm của ông Jones ở Pure fishing cũng cho biết giống như vậy,nhưng ông ta cho biết thêm khi cá bass đói nó sẽ để ý theo con mồi lớn hơn miệng nó.Trong khu ao hồ thử nghiệm,Jones câu được con cá smallmouth bass mà nó chỉ to hơn con mồi đang thử có một chút xíu thôi.Tùy theo những kích thước lớn nhỏ của con mồi,cá bass hình như không chú ý đến những con mồi có kích thước nhỏ hơn ở một mức độ nào đó.Masser cho biết:” Có thể nó nghĩ những con mồi nhỏ không có giá trị gì cả”.

Cả hai thứ: kích cỡ và khoảng cách được nghiên cứu thêm vào khi khảo sát tập tính cá bass trong trường đại học Loyola ở Chicago,Illinois.John G.New bỏ một con cá Largemouth bass dài 20cm chừng 1 tuổi vào trong một hồ nước rồi bỏ vào một con cá mồi nhỏ chừng 4cm,theo thông thường,con cá bass quay đầu phóng hướng về con cá nhỏ nhưng cách chừng 40cm thì con cá bass quay bỏ đi.Với một khoảng cách như thế con cá mồi đứng đúng vào tầm ngắm khoảng 5 độ trong tầm nhìn ,tức là 10 lần lớn của mặt trăng so với mắt con người nhìn thấy,nghĩa là tầm nhìn của cá bass có thể thấy con mồi trong 1/100 góc độ nhìn của nó,kết quả nghiên cứu của New cho thấy cá săn mồi không thèm để ý đến con mồi quá nhỏ dù rằng khoảng cách và khả năng tấn công của nó có thừa.

Vì thế làm mồi lớn có thể hữu hiệu hơn,bên cạnh kích cỡ mồi còn có những tính năng khác có thể lôi cuốn sự chú ý của cá bass, Masser của Texas A&M cho biết hiện nay những thành công của mồi giả là bắt chước trạng thái chao đảo và bị thương của con cá mồi.Những trạng thái đó thường xuyên làm cá Largemouth khó lòng cưỡng lại cuộc tấn công,Wainwright cũng đồng ý như thế.Trong phòng thí nghiệm ở UC ,Davis nhận xét cá bass luôn luôn không để ý đến những con cá mồi thật đang bơi lội một cách bình thường chung quanh nó,nhưng nó sẽ tức khắc phóng thật nhanh cho hết chiều dài của hồ nước để tấn công con cá mồi thật nào bị thương mà nó thấy.

Wainwright và đồng nghiệp ông ta cũng nhận thấy như thế, để bảo toàn sự thành công, cá bass điều chỉnh tốc độ và sức mạnh trong việc tấn công những con mồi khác nhau, con cá mồi chậm chạp như cá vàng không tạo nên sự kích thích cuộc tấn công bất ngờ,vũ bão giống những con cá mồi khó bắt như cá shad thường gây ra.Cũng vì thế,cá bass tấn công mạnh bạo vào những con mối lớn hơn là những con mồi nhỏ,Sức tấn công rất mãnh liệt như một bảo đảm không cho con mồi chạy thoát.Wainwright từng chứng kiến như vậy.

Mùi vị

Có những điều hay khi làm cho con mồi giả trở nên hiệu nghiệm như dùng hóa chất bôi vào để câu cá, đôi khi người câu xịt mùi cá mồi hay mùi trùn vào nguyên liệu của các con cá giả bằng plastic hoặc nhựa dẻo để tăng việc lôi cuốn cá tấn công,một khi con mồi giả đã bị con cá bass ngậm vào miệng,cá bass sẽ nghiệm mùi và kết cấu mồi giả và sau đó sẽ quyết định nhai,nuốt hay phun trở ra lại.Paul J.Linser, chuyên viên sinh vật ở đại học Florida,St Augustine cùng đồng nghiệp trong những nhà nghiên cứu đã tìm hiểu về tình trạng sinh hoạt cá bass trong giai đoạn cuối cách săn mồi của nó.Trong một vài nghiên cứu nhà khoa học thử cho cá bass ăn cá vàng và vài viên mồi làm từ các chất tổng hợp khác nhau.Băng video thu hình cho thấy cá bass đớp mồi nhưng không nuốt liền mà nhai tới nhai lui ở phía sau phần miệng,khoảng cổ họng và lưỡi,cách nhai này làm vỡ thức ăn mềm hay các con mồi có giáp xác hoặc lột vẩy con mồi. Nghiên cứu còn cho thấy cá bass quan trọng mùi vị thức ăn trước khi nuốt.Dưới kính hiển vi,họ thấy phần cổ họng cá bass có những u bứu nhỏ rải rác gần răng,trong phòng thí nghiệm,họ thử cho cá bass ăn những viên mồi không có chứa phụ liệu hấp dẫn như tôm giã nát hay vài sớ cá xé nhỏ,cá bass sẽ phun thức ăn ra trong vòng 3 giây. Khi thực phẩm có chứa phụ liệu hấp dẫn thì dù chỉ là 1% viên mồi cá bass vẫn giữ mồi trong miệng lâu hơn và nuốt mồi thường xuyên,các nhà sản xuất mồi giả nhận định rằng cá càng ngậm mồi lâu trong miệng thì người câu càng nhiều cơ may xóc lưỡi kéo cá.

Trang điểm

Không phải tất cả các người thiết kế mồi giả đều chỉ nghĩ đến nghiên cứu sinh thái hay tính năng săn mồi của nó,mà còn xét qua màu sắc.Những tế bào cảm ứng màu sắc trong mắt cá luôn luôn sắc bén và thích hợp với môi trường nó sống.Nhiều loại cá sống trong nước trong sạch có nhiều san hô thường rất nhạy với màu đỏ,lục,xanh da trời kể cả tần sóng cực ngắn,màu tím của ánh sáng.Các loại cá sinh sống trong nước đục với bùn,phù sa hay nước có màu bởi sự phân hủy của cây cỏ thường lại có ít loại tế bào cảm ứng màu sắc. Như cá largemouth bass là thí dụ,nó chỉ có một loại tế bào cảm ứng màu sắc phân biệt được tần số căn bản là màu đỏ và màu lục,do đó nó cắt nghĩa tại sao việc trộn lẫn màu sắc xanh da trời và tím thì cá bass chỉ nhận thấy như biến dạng màu xám.Vì hiện tượng đó Jones gọi là “ hiện tượng trang điểm”.

“Chúng tôi thiết kế mồi giả cho cá,nhưng cá không có mua”.” Khó mà thuyết phục các người câu là tô điểm thêm màu sắc vẫn không có khác biệt chi nhiều”.Jones cho biết khi ông ta bắt đều vẽ kiểu mồi giả, ông ta đã đánh giá thấp việc cần thiết trang điểm mồi cho vui lòng khách câu.Cho đến giờ những mồi giả mà ông ta thiết kế đều phải điểu chỉnh màu sắc đẹp đẽ để tăng thương vụ.

Thí dụ như 2 năm rồi,một trong những kiểu mồi câu của hãng được chế tạo láng, thân trắng,có màu nâu nhạt phía lưng,có sọc vằn ngay thân,có sơn mắt, mà lượng bán chậm giá trị xuống nhanh gần như đem bỏ thùng rác,dù là nó vẫn hấp dẫn được cá, Jones nói : “Hãng sản xuất đúc mồi câu lại, kể cả vẻ thêm kỳ vây ở ngoài lớp bọc, điểm thêm vẩy,làm mắt cá nổi to hơn,những chi tiết ấy không làm thay đổi động tác con mồi giả dưới nước trong con mắt cá chút nào, việc biến cải đó không làm thành công hơn trước”. Sau khi thay đổi kiểu vẻ và tung ra vào năm ngoái, thương vụ tăng lên hơn gấp đôi.”Hiện tượng trang điểm” mồi giả không giới hạn trong các loại mồi cứng,thí dụ như một trong nhiều trường hợp khác,Classic Fishing Product of Clermont,Florida,từng sản xuất con trùn nhựa dẻo Culprit 25 năm rồi,năm nay hãng sản xuất hơn 10 triệu con trùn giả,mà 98% người ta dùng để câu bass,Mikes Richard,phát ngôn viên của hãng cho biết như thế.Con mồi được bán nhiều nhất là con trùn màu đỏ,một màu mà cá bass dễ nhận thấy nhất,nó chiếm hết phân nửa số thương vụ,dù vậy công ty vẫn tạo thêm 81 màu khác nhau hay kết hợp lẫn nhau, 6 mẫu khác kể cả Green pumpkin candy, Watermelon silver flake,Grape/white tail được thêm vào năm ngoái và 7 mẫu khác đang được thêm vào catalog mới nhất.Những mồi giả với màu sắc mới vẫn bán chạy,các tiệm buôn lẻ luôn luôn hỏi thêm những màu sắc đặc biệt khác bởi vì họ biết rất nhiều người câu thích thử dùng màu sắc lạ phối hợp với nhau kể cả những mồi giả thường không giống bất cứ cái chi mà cá thường hay thấy. Richards hỏi :” Trong thiên nhiên có cái gì mang màu tím điểm vài chấm xanh lục không ?”” Thật sự không có”.Và những tiểu xảo đó không ngừng xảy ra khi họ vẫn tạo những màu sắc phối hợp quái đản.Phải giảng nghĩa sao khi mồi giả có hình dáng những lon bia nhỏ xíu? hình dáng người cá,hay mồi có in logo của hockey (môn trượt băng đánh cầu) ? The Hall of Fame’s Dzialo có thể trả lời câu hỏi này : “Tôi nghĩ phần lớn mồi giả được thiết kế để câu người đi câu hơn là câu cá”.

Biên dịch :Phạm Đình Nam