Cá diếc sống ở sông hồ nước ngọt, có nhiều ở các tỉnh miền Trung và miền Nam. Đặc biệt ở Bình Định có loài các diếc to bằng bàn tay. Nhìn giống từa tựa loài cá chép nhỏ nhưng mỏng mình hơn cá chép. Loài sinh vật này ăn mồi tươi sống như tôm, tép, cá nhỏ... Chúng thường sống ven bờ sông, nơi có nhiều khe đá, nhất là vùng có rong đuôi chồn.

Cá diếc xuất hiện nhiều vào thắng 8-9 âm lịch, đây là mùa sinh sản của chúng. Cá bắt được vào mùa này bụng có hai khối trứng khá lớn.

Cá diếc rất khôn ranh, ít khi cắn câu, vì vậy người ta thường bắt bằng lờ, đó hay lưới. Một chiếc thuyền nan vừa đủ hai người ngồi, cùng với một tấm lưới dài có thể làm một cuộc hành trình đánh bắt cá diếc. Một mẻ lưới cũng chỉ có vài ba con là nhiều. Dân chuyên nghiệp cũng có thể câu cá diếc nhưng phải chuẩn bị công phu. Đầu tiên là chế bột nhử cá gồm cám, hay bắp xay nhuyễn, rang thơm, ủ chua rồi trộn với một vị bột thuốc bắc có hương thơm như: tiểu hồi, đại hồi. Trộn các thứ bột trên với bùn, rồi ném xuống nước nơi sinh sống của cá diếc. Vài phút sau, cá diếc bắt mùi tập trung lại đớp mồi nhử. Đúng lúc ấy thì ta thả dây câu. Mồi cá là tép hay tôm nhỏ còn tươi. Cá diếc cắn câu cũng có nét khác thường, chúng chỉ rỉa mồi bên ngoài để thăm dò, không đớp ngay. Khi có vẻ khoái khẩu thì chúng mới thực sự ăn. Người câu lúc đầu chỉ thấy phao nhấp nháy, đừng vội giựt mà trớt quớt, phải chờ đến khi phao nằm ngang mới giựt được. Cá diếc bắt hay câu được phải thả vào chậu nước để chúng luôn tươi sống.

Thịt cá diếc thơm ngon, ngọt và mát, không tanh như các loại cá khác. Đặc biệt rất quý là bộ lòng cá. Người sành điệu không bao giờ bỏ bộ lòng. Riêng túi mật có vị đắng nhẹ đặc trưng, ai cũng thích ăn. Khi làm cá, chỉ cần cắt vây, đuôi, bỏ mang và một đoạn ruột già. Giữ lại bộ lòng và không đánh vảy. Sau đó chế biến thành những món ăn vô cùng đặc sắc.

Cá diếc nấu canh chua: Cá làm sạch rửa xong để trong tô. Ướp cùng một ít muối tiêu, hành củ đập dập, nước mắm ngon. Đun một xoong nước sôi có bỏ vào một ít lát cà chua và thơm (dứa). Đổ tô cá vào, chờ sôi lại. Nhắc xuống, nêm muối, bột ngọt cho vừa ăn, điểm thêm lá hành cắt nhỏ, ngò và rau răm. Cá bày ra đĩa, cùng với nước mắm ngon và ớt thái nhỏ. Người sành điệu thường ăn cá riêng rẽ, không ăn với cơm để thưởng thức vị thơm ngon của cá diếc và nhất là bộ lòng, vừa ngọt, vừa béo, có vị nhẩn của mật cá. Thỉnh thoảng húp một ít nước canh! Người trong Nam, thường luộc chung với rau mã đề để ăn với cá diếc.

Lẩu cá diếc: Bạn cần chuẩn bị đầy đủ các thứ như: chuối chát, khế, măng, nấm tai mèo, giá sống, bắp chổi, lá lốt, rau răm, củ nghệ... thêm một ít thịt nạc heo, mỡ và gia vị hành củ, tiêu, ngũ vị hương.. thì có thể làm một lẩu cá diếc. Ăn lẩu cá diếc với các loại rau thơm như rau răm, ngò tàu, rau mã đề... Nếu so sánh với các loại lẩu lươn, cá trầu... thì lẩu cá diếc được xếp vào loại ngon bậc nhất. Thịt cá thơm lừng, có vị hơi đắng của mật giúp ta ăn không biết chán!

Gỏi cá diếc: Món này mới thật tuyệt! Chọn những con cá diếc nhỏ bằng ngón tay hoặc nhỉnh hơn một chút để làm gỏi. Ăn món này phải chuẩn bị đầy đủ: một tô nước chanh hoặc giấm, một tô rau ghém có trộn xoài xanh thái mỏng, một tô nước chấm có đủ gia vị với đậu phụng (lạc) rang đậm nhỏ, mấy cái bánh tráng mè nướng vàng. Cho cá diếc đặt ở giữa bàn, khi ớt vớt cá bỏ vào tô nước chanh, con cá vẫy nhẹ một lúc thì từ màu xanh mượt chuyển sang màu trắng ngà. Gắp cá bỏ vào chén, múc một muỗng nước chấm, rau ghém, bánh tráng bẻ nhỏ và cứ thế mà vào. Cá diếc nhỏ, xương mềm, cứ xài cả con không cần lóc xương. Chất ngọt của cá cùng với vị nhẩn bộ lòng, mùi thơm của gia vị cộng lại thành một hương vị độc đáo khó tả. Điều thú vị là món này mà đưa cay là hết ý. Gỏi cá diếc vừa ngon, vừa bổ, có tác dụng làm cơ thể khoan khoái sau một ngày lao động vất vả! Người xứ Quảng có truyền thuyết nói rằng gỏi cá diếc là một trong những món ăn thường xuyên của các Vua Chàm xa xưa.

Nếu có dịp bạn về Bình Định, xin dừng chân ghé lại các quán ở ven Đầm Thị Nại (Qui Nhơn), vào những tháng mùa đông, để yêu cầu được thưởng thức các món cá diếc và đặc biệt là món gỏi mang một hương vị đậm đà, rất đặc sắc khó quên!

Không rõ tác giả