Khám phá sự thật về màu sắc của mồi giả

Ngày chậm chạp trôi qua,lần thứ 5 hay thứ 6 gì đó tôi rẽ thuyền gần những mõm đá thẳng đứng ở Hopkins, yên hưởng cái bềnh bồng trôi bởi làn gió nhẹ thổi song song bờ biển,nhưng hôm nay không phải là ngày tốt cho cuộc câu cá,dù vậy tôi không thấy một niềm hứng thú câu cá nào trong lúc này. Đó là một ngày nắng đẹp và ấm áp với rất nhiều tàu thuyền chạy ngang dọc ồn ào trong đoạn thủy lộ yên tĩnh này.Có thể vì tôi không chuẩn bị buông câu sâu xuống đáy hay quăng vào chỗ mát của vài khu vực rong rêu mà tôi có thể làm được,thay vào đó tôi thả vàì cú mồi giả vào những mõm đá dọc theo bờ biển.

Tôi bắt đầu tự nghĩ cho chính mình là người đang vui thú hưởng cảnh thiên nhiên, làn nắng ấm chiếu trên lưng và tiếng réo rắt của những con diều trên đầu tôi,làm cho tôi không nghĩ đến việc thay mồi giả,trong khi ấy với màu hồng, và màu vàng điểm vài chấm đen của con mồi giả tôi quăng mồi vào 1 góc sau tảng đá to,chờ vài giây cho mồi chìm xuống, lắc vài cái nhẹ để thu dây như tôi thường làm.Phụt,chỉ 2 vòng quay tôi cảm nhận được con mồi giả đã bị lôi bởi 1 con cá tráp đen hung hăng dưới 1m nước.

Thật sự tôi không nghĩ con cá theo đuổi con mồi này,vì không thấy một động tĩnh gì của cá từ lâu mà tôi tưởng.Tôi vừa mới thay mồi xong,tôi nghĩ đến ngay việc thay mồi có thể liên quan đến màu sắc kết hợp nên con cá tráp bị chọc tức để táp mồi,Thật vậy sao? hay chỉ là tiếng động của viên bi gây nên việc này? Hay chỉ do tiếng động và hình dáng sống động và kích cỡ con cá giả? Có thể tôi quăng con mồi đúng ngay con cá không may mắn này đang bực bội vì mất sự yên tĩnh nên đáp trả lại một cách hung hăng .

Sự thật về màu sắc
Như đa số dân câu,tôi thích có đầy đủ màu sắc để chọn lựa trong hộp đồ nghề câu khi có dịp dùng,và cũng như các dân câu khác,tôi hình như còn đi xa hơn nữa khi bị ảnh hưởng màu sắc đẹp đẽ lẫn sự sắc sảo lôi cuốn tôi mua.Giống như một ai đã nói từ xưa : “ Họ thiết kế mồi giả tinh xảo hơn để câu người mua,chứ không phải để câu cá”.
Màu sắc mồi giả có phần quyết định trong việc lưỡng lự tấn công của cá trong mọi lúc,nhưng ta nhận xét trên khía cạnh khách quan hơn, tôi biết rất nhiều dân câu có kinh nghiệm muốn tôi hướng về việc này, đó là mục đích trong vài đoạn tới đây.Tôi sẽ chú tâm vào chủ đề khoa học khó tranh luận này và cách biệt với những chuyện vặt vãnh khác.Trên phương diện kỹ thuật luận bàn,tôi sẽ cố gắng trình bày đơn giản nhất mà tôi có thể làm, để cuối cùng chúng ta thật sự hài lòng về việc này.Làm sao mà tất cả chúng ta bị thu hút khi chọn lựa màu sắc?
Chúng ta bắt đầu với việc phân tích thật đơn sơ trong bài vật lý này, Đa số chúng ta biết được ánh sáng trắng làm nổi bật các màu sắc khác (tần sóng).
Khi ánh sáng chiếu vào một vật thể,thì một số tần sóng được hấp thụ và một số khác bị phản hồi. Những tần sóng đó phản chiếu ngược lại vào mắt ta,nó được phân định bằng bộ óc cuả ta như là màu sắc.

(hình 1) bảng phân loại màu cho thấy cường độ màu sắc được chia ra bới lăng kính

Ngược lại, vật thể thu hút tất cả tần sóng mà không phản hồi lại bất cứ tần sóng đến chúng ta thì nó trở nên màu đen.Giữa hai thái cực đó, đa số vật thể hấp thụ một số tần sóng nào đó và phản hồi lại một số khác thì không,đó là những màu sắc mà ta nhận được.Những màu sắc mà ta thấy là tổng hợp những tần sóng phản hồi.Thí dụ: khi ánh nắng chiếu vào lá cây, đa số các tần sóng bị hấp thụ nhưng tần sóng màu xanh bị phản hồi nên ta thấy lá cây màu xanh

(hình 2) Mốt số tàn sóng bị hấp thụ bởi vật thể,một sốkhác bị phản hồi nên ta phân biệt được màu sắc.

Màu sắc thấy dưới độ sâu
Khi ánh sáng trắng xuyên qua làn nước trong thì những tần sóng dài ngắn bị hấp thụ bởi những cường độ khác nhau.Tần sóng dài (đỏ) bị hấp thụ bởi phân tử nước trong khi tần sóng ngắn (tím) bị hấp thụ bằng cường độ thấp hơn,nó xuyên sâu xuống hơn. Đơn giản như khi một số mồi có màu sắc mà cá không thấy được ở dưới độ sâu nào đó.
Tần sóng dài (đỏ và cam) bị hấp thụ gần mặt nước,cho nên dưới độ sâu nó không còn phản chiếu hình ảnh mồi giả. Nếu tất cả các tần sóng khác đều bị hấp thụ hết thì mồi giả trở nên màu đen đối với cá hay tần sóng nào còn tốt thì sẽ phản hồi một cách yếu ớt.Khi mồi giả xuống càng sâu thì tần sóng màu vàng sẽ bắt đầu biến mất trước tiên,rồi tới màu xanh lục,màu xanh da trời,màu tím là xuống sâu nhất,và mất dần đi.
Khi ta bắt đầu tìm hiểu độ sâu nơi những thay đổi màu sắc bị mờ nhạt dần,(hình 3) cho thấy độ sâu mà các tần sóng ánh sáng xuyên qua nước trong và sâu của đại dương khi trời trưa nắng êm ả của mùa hè,cho thấy lý do tại sao ánh nắng ảnh hưởng tới màu sắc của mồi giả khi di chuyển vào các độ sâu.

(hình 3) Độ sâu mà ta có thể thấy tần sóng ánh nắng xuyên tới,và kết quả của tần sóng bị hấp thụ khi mồi giả di chuyển ở mức độ sâu giới hạn.

Nói một cách khác,nếu ta rê mồi giả màu đỏ ở độ sâu 15m ở biển cả,dưới độ sâu này nó sẽ hiện ra trước mắt cá là màu sắc tối.Điều kiện trên đây không phải là cách hay để câu,tiếp đến, không một mồi giả nào đạt tới mức sâu như thế nếu không dùng dây có pha chì hay bộ phận dìu mồi (downriggers)
Suy nghĩ về việc này kỹ hơn chút nữa,bạn sẽ thấy những hình ảnh đó có nghĩa gì?Nếu bạn truy lại những gì tôi nói với hình ảnh chứng minh trên thì nó có 2 điều chọn ra trong dẫn chứng của tôi,Thứ nhất hình ảnh dẫn dụ ở vùng nước biển trong sạch,thứ nhì nó dẫn dụ vào thời gian ban ngày trong 1 năm vào buổi trưa nắng gắt của mùa hè.
Những hình ảnh trên cho ta thấy toàn cảnh tuyệt đối nhất,nhưng trong thực tế nó không thực sự giúp ích chi cho người câu vì đa số chúng ta không có câu cá ở vùng nước biển trong sạch như thế và chúng ta cũng không câu vào buổi trưa hè (đối với một số cá buổi trưa là thời gian tệ nhất để câu),Như thế có nghĩa là màu sắc của con mồi giả mà chúng ta dùng nó khác nhau đối với cá tùy theo thời gian trong ngày mà chúng ta câu và tùy theo màu nước vùng cá ở.

Nước trong sạch và màu sắc
Ở biển sâu có vài điều tiên quyết là tại sao ánh nắng xuyên qua rất tốt, đó là do độ trong và màu sắc nước.
Độ trong vắt của nước chứng minh cho ta thấy các phân tử vật thể lơ lửng như phù sa, tảo rong,và các thứ khác giống như thế trong nước rất ít.Những phân tử này có khuynh hướng phân tán ánh sáng và phản chiếu ánh nắng đi theo các chiều hướng khác nhau,bởi vậy nó làm giảm cướng độ xuyên thấu của tất cả tần sóng ánh sáng,đặc biệt với tần sóng dài nhất (đỏ),Ngoài biển khơi nước thường rất trong (tuy không thường xuyên) nên giúp cho ánh sáng xuyên sâu hơn là ở gần bờ hay trong các vịnh.Vì nơi này nước bị ô nhiễm,bị pha trộn,bị tảo sinh sôi nên nó bị giảm bớt độ trong sạch và làm giảm cường độ ánh sáng thẩm thấu.Những vật thể giảm cường độ ánh sáng đôi khi thấy được trước khi nước trở nên đục ngầu trong mắt thường.

(hình 4) Tần sóng thấy được bị hấp thụ nhanh hơn và màu sắc của mồi giả bị giảm sút ở vùng nước cạn nếu nước không trong veo

Đặc tính của màu sắc của nước dẫn chứng cho thấy bởi các vật thể hoà tan, đặc biệt là các acid hữu cơ từ sự hao mòn đất cát hay các rong tảo thủy sinh. Thử phân tích kỹ một tách trà,nước rất trong veo nhưng lại có màu sắc (vàng) rất đậm.Màu sắc của nước làm giảm sức thẩm thấu ánh nắng vì nó hấp thụ các tần sóng dài hơn các tần sóng khác,đặc biệt màu xanh da trời và màu lục bị ảnh hưởng nhiều nhất (hình 5).
Nơi tôi ở,có những dòng sông và ao hồ,nước rất đậm màu bởi các acid hữu cơ thiên nhiên nên tần sóng màu xanh da trời và màu lục không thể nào xuyên qua nổi 1 hay 2cm.Tuy là nước ở đây trong và sạch như bất cứ ở đâu trên trái đất này,và phần lớn các vùng nước này gấn như rất tinh khiết y như bạn thích.

(hình 5) Nước có màu bởi các vật hể hữu cơ nên nó hấp thụ tần sóng màu xanh dễ dàng,nó làm màu xanh và màu tím biến mất trong mắt ta.

Chu kỳ thay đổi mùa
Để tìm hiểu thêm đôi chút và hơi phức tạp,ta nói qua chu kỳ thay đổi mùa so với màu sắc nước và việc đục ngầu của nước cũng ảnh hưởng tới nhiều ao hồ trong chu kỳ thay đổi mùa khác nhau. Hình 6 cho ta thấy chu kỳ mà ao hồ bị ô nhiễm bởi các rong tảo. Ánh sáng thẩm thấu bị giảm bớt trong muà hè vì sự tăng trưởng của rong tảo sinh sôi,nên màu đỏ,màu cam,màu vàng bị ảnh hưởng nhiều nhất.Rong tảo sinh rộ nhất vào mùa thu,nên càng giảm bớt sự thẩm thấu, gần như hầu hết tần sóng của ánh nắng,đặc biệt là màu đỏ,cam,vàng.Vào mùa đông rong tảo chết hết nên nước trong trở lại. Ánh sángxuyên qua tốt hơn vào lúc đông về nhưng lại bị giảm cường độ vì góc chiếu của mặt trời thay đổi.Vào mùa xuân thì lại bị xâm lấn bởi phù sa do các cơn ngập lụt,nên ánh sáng cũng bị giảm thiểu các tần sóng ánh nắng, đặc biệt là màu xanh da trời.

(hình 6) Sự thẩm thấu ánh nắng của nước qua các chu kỳ thay đổi mùa và cũng có nghĩa là ở dưới độ sâu màu sắc trở nên không rõ rệt và thay đổi thường xuyên.

Thời gian
Tôi nghĩ rằng màu sắc thay đổi tùy theo thời gian trong năm tùy theo ngày,tháng,đó là thực tế.Ta thử đặt ý tưởng này vào khung cảnh thời gian,hãy tưởng tượng đến tại sao ta thấy màu sắc vào những buổi trưa sáng sủa so với những lúc âm u nhá nhem tối.Trong những ngày sáng sủa với mặt trời trên chiếu trên đỉnh đầu khi mà chỉ có quá ít phân tử hơi hay các vật thể li ti lơ lững trên không, nên không phân tán được những tần sóng ngắn (màu xanh da trời) và bầu trời trở nên xanh.Vào lúc chạng vạng tối ánh sáng phải xuyên qua nhiều chất hơi và nhiều vật thể li ti lơ lững nên tần sóng màu xanh bị phân tán không đến được với mắt thường.Tần sóng màu đỏ và màu cam trở nên màu xám và màu tím khi mặt trời lặn.Việc thay đổi sắc sáng của bầu trời cũng làm thay đổi màu sắc của vật thể mà chúng ta thấy qua ánh sáng.
Nó không những ảnh hưởng tới môi trường thủy sinh mà còn lây lan tới biến hóa màu sắc trong nước.Vì mất quá nhiều tần sóng ánh sáng xanh vào cuối ngày hay mờ sớm nên đương nhiên nó cũng mất nhiều ở trong nước.
Nên nhớ những tần sóng xanh là những tần sóng xuyên xuống nước sâu nhất, vì thế màu sắc xanh là màu mất lẹ nhất ở nước trong ngày hơn là khi ở ngoài mặt nước.

(hình 7) Góc độ chiếu của ánh sáng trên mặt nước dẫn cho ta thấy màu sắc nào được nhìn thấy dễ dàng.

Cũng y như khi ánh nắng chiếu thẳng trên đầu ta nên một số tần sóng ngắn bị phân tán,và trên mặt đất ta thấy ánh sáng chói hơn,cường độ mạnh hơn (nếu như tần sóng ánh nắng ngắn trực chiếu thì ta đã bị phỏng).Vào mùa đông ta ánh nắng chiếu mờ nhạt vì ánh sáng phải đi xuyên qua bầu khí quyển một chặng đường dài hơn, nó bị cản trở bởi mây mù và các phân tử hơi nước đã lọc bớt ánh sáng,có nghĩa là rất nhiều tần sóng ánh sáng không thể xuyên qua sâu được dưới nước,khi mồi giả hoạt động dưới độ sâu 5m nước vào mùa đông thì màu sắc của mồi giả đã khác màu sắc so với mùa hè.Kết quả xuyên chiếu của ánh nắng này dễ nhận thấy nếu ta di chuyển càng ngày càng xa đường xích đạo.

Những ảnh hưởng khác
Bất cứ thay đổi xao động nào của mặt nước cũng ảnh hưởng tới cường độ phân tán hay hội tụ của ánh sáng xuyên qua nước. Ô nhiễm từ không khí tới nước đều giảm cường độ ánh sáng thẩm thấu hay ảnh hưởng biến đổi màu sắc của mồi giả dưới nước.

Tổng hợp
Nếu ta coi đây là chủ để hướng dẫn chọn lựa màu sắc mồi giả thì khi chọn mồi ta phải tìm cái lợi ích tối đa của nó.Khi bạn bắt đầu kết hợp chọn lựa các hậu quả gây ảnh hưởng như đã nói ở trên, thì ta sẽ thấy ta đi câu thường ít khi nào được tất cả những điều kiện hoàn hảo để ánh sáng xuyên sâu dưới nước.Chỉ đôi khi hay chỉ vài điều kiện có đủ như ở trên thì cá mới thấy được màu sắc toàn vẹn.Vậy ta phải biết chọn lựa mồi sao cho đúng với những điều kiện cần có thích hợp?

Vài lời khuyên

1- Hãy xử dụng mồi giả có màu tối khi câu đêm,có thể đây là lời khuyên lạ lùng, đây là kinh nghiệm chắc chắn hữu hiệu.Khi bạn nghĩ đến điều này hãy tưởng tượng tất cả màu sắc mà ta thấy vào lúc đêm tối đều hiện màu đen hoặc bóng xám đen.Mà thường lúc đêm khuya thì cá hay tấn công mồi từ dưới lên hoặc khi ánh sáng yếu ớt ,như thế ta đã lợi dụng tối đa ánh sáng còn ít lại đó để gặt kết quả.Với những điều kiện như thế,mồi giả có màu sậm tối cho ta thêm hình bóng rõ rệt hơn và cũng dễ thấy hơn.Màu đen, màu xanh da trời đậm,và màu tím là chọn lựa hay nhất vào thời gian này trong ngày.

2- Vào mùa đông hay khi có nhiều vật thể li ti trong nước (rong tảo hay phù sa),màu đỏ và màu cam là màu đầu tiên bị biến mất,dưới những điều kiện như thế mồi giả phải là màu vàng, màu lục,và màu xanh da trời,nó sẽ hiện đủ màu sắc dưới nước.Màu vàng và màu lục chói (fluorescent) cũng nên dùng.

3- Màu đỏ,cam ,vàng, bạc,hay màu pha kim loại lóng lánh sáng khi mùa hè ở trong nước trong và vùng nước cạn.Màu có pha kim loại lóng lánh cho ta nhiều hữu dụng ở dưới sâu,vì nó có chiều hướng chiếu lấp lánh ánh sáng dù là điều kiện ánh nắng yếu ớt.Hãy nhớ là tất cả màu sắc đều thấy rõ dưới nước với điều kiện đầy đủ ánh nắng,nếu cá hoạt động rượt mồi thật thì chính là màu xanh da trời là màu nên dùng .

4- Chọn lựa màu sắc nên suy nghĩ khi bạn câu rê bằng thuyền ở vùng nước sâu với bộ phận dìu mồi (paravan hay downrigger) dưới điều kiện ánh nắng yếu hay vùng nước có màu sắc đậm hoặc dơ bẩn.Thì điều thiết yếu nên chọn mồi theo tiêu chuẩn là kích cỡ mồi,hình dáng và chức năng của mồi giả,không để ý đến màu sắc nữa.

5- Khi xử dụng câu mồi giả trên mặt nước(topwater lures) thì màu sắc bớt quan trọng đi,mà kích cỡ,hình dáng và chức năng là chính,khi cá xuất hiện phía dưới mặt nước hoặc thường lấp loáng phía sau mồi giả ở vùng nước cạn thì nên xử dụng mồi giả có màu xám hay đen,bạn thử cho chính bạn như sau: cầm con mồi giả chói (fluorescent) hướng về phía mặt trời và nhìn nó từ phía dưới,bạn sẽ thấy màu đen và màu sẫm rõ nhất ,nó chiếu hình bóng rất nét.

6- Mồi màu đỏ và cam dùng cho nước có màu đậm hay các màu chói khác cũng thế.

Như tôi đã trình bày,những luận bàn này có thể làm khó chịu cho một số dân câu bảo thủ,họ là những người tin chắc mồi giả màu cam chói là màu hay nhất để rê cá trout ở độ sâu 30m vào mùa đông trong khu vực ao hồ nơi họ ở.Sự thật thì chính là kích cỡ,hình dáng,và chức năng (action) hay tiếng động tạo bởi con mồi là vai trò quan trọng để kích thích cá tấn công.Tôi không dám đánh giá thấp lòng tin các dân câu ,chúng tôi chỉ muốn cố gắng thuyết phục họ là chúng tôi đã thành công trong quá khứ.Triết lý chọn mồi của tôi rất đơn giản: chọn mồi giả theo kích cỡ cá mồi ở theo vùng, độ sâu phải tự dò hỏi, và chức năng mồi theo suy nghĩ. Chỉ nghĩ đến màu sắc mà không nên để lý do khác làm rối đến chủ đích chọn mồi. Ngoại trừ câu ở vùng nước trong, cạn, đặc biệt khi cá hoạt động rượt mồi theo màu sắc riêng nào đó.
Như tôi đã nói từ đầu,nên chọn màu sắc mồi nào cho cá dễ thấy mà ta thường không nhớ lúc mua mồi.
Tôi đã đi khá xa trong chủ đề này rồi,cách chọn màu đồng bộ ,hình dáng và đối chọi màu sắc với nhau làm tăng thêm kết quả câu cá, đó là chủ đề tôi sẽ bàn tới vào dịp tiếp theo.

Biên dịch: Phạm Đình Nam