David Lusseau, tại Đại học Otago, đã dành 7 năm qua để quan sát một đàn 64 con cá heo mũi to ở Doubtful Sound, New Zealand. Ông nhận thấy chúng tổ chức xã hội theo kiểu mạng lưới, tương tự như của xã hội loài người và các mạng lưới nhân tạo khác, cho phép thông tin được truyền đi nhanh chóng và hiệu quả giữa các thành viên trong bầy.

Thông thường, để đo đạc dòng thông tin đi qua mạng lưới, người ta đếm số trung tâm thông tin (hay còn gọi là các nút), và đếm số cá thể mà thông tin cần truyền qua để đi từ điểm xuất phát tới điểm kết thúc. Giá trị của phép đo này được gọi là “đường kính”. “Cộng đồng người trên toàn cầu dường như có đường kính bằng 6, nghĩa là bất kỳ hai người nào cũng có thể có mối liên quan với nhau thông qua 5 người quen trung gian”, Lusseau nhận định.

Các mạng lưới phức tạp như lưới điện và World Wide Web thường được tổ chức lỏng lẻo hơn, vì thế phải mất nhiều khâu trung gian hơn để truyền thông tin tới một nơi nào đó. Những hệ thống có tính "mở" như vậy sẽ dễ bị rối loạn khi mất đi một vài nút trung tâm. Các nghiên cứu trước kia đã phát hiện thấy nếu 2% số nút (gắn với những liên kết quan trọng nhất) bị mất đi, thì đường kính của Internet sẽ tăng gần gấp đôi, nghĩa là quãng đường từ một yếu tố này đến yếu tố kia đã dài ra hai lần.

Tuy nhiên, mạng lưới tổ chức của cá heo lại đàn hồi hơn thế nhiều: sự cố kết của bầy không hề bị suy giảm khi một vài nút trung tâm "hư hỏng" hay biến mất. Lussean đã quan sát 64 con cá heo trên khi chúng bơi kèm với nhau, và phân biệt các cá thể bằng những điểm đánh dấu trên vây lưng. Ông phát hiện thấy lưới xã hội này được đặc trưng bởi sự có mặt các liên kết trung tâm - chủ yếu là các cá heo cái trưởng thành. Khi một vài trung tâm đó (đồng thời là những cá thể quan trọng nhất) bị đưa đi chỗ khác, liên kết trong đàn hầu như không bị ảnh hưởng. Đặc tính linh hoạt này của mạng lưới cho phép chúng duy trì một tổ chức xã hội chặt chẽ, ngay cả nếu có một thảm họa xảy ra khiến mất đi 1/3 quần thể.

Lussean lập luận khả năng tự tổ chức lại như vậy có thể áp dụng với các mạng lưới nhân tạo, như World Wide Web, vốn hay bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi những vụ tấn công. Nếu thành công, nó sẽ mở ra khả năng cách mạng hóa mạng lưới thông tin toàn cầu của chúng ta, cũng như có triển vọng áp dụng cho nhiều lĩnh vực kinh tế xã hội khác.

Công trình toán học của Lussean về hành vi xã hội của cá heo mũi to được công bố trên số mới nhất của tạp chí Proceedings of the Royal Society.
ST