Tờ mờ sáng. Dọc xóm, gà còn chưa thôi gáy. Trong mơ màng tôi đã nghe mùi tôm nướng thơm nức cả căn nhà. Không gọi, nhưng cậu Tư tôi hắng giọng mấy lần như báo động. Vừa đánh răng rửa mặt xong, đã thấy ông ngồi trước bàn với ba con tôm càng nướng trên mâm. Tôi hơi hoảng: “Làm sớm vầy rêm lắm à cậu!”. Thong thả bóc vỏ, bỏ con tôm còn lên khói, lớn chừng cổ tay em bé vô chén tôi, ông nói: “Coi như mình ăn sáng, nhỏ vậy mà chất không thua ổ bánh mì thịt ở chợ của mày đâu. Mần (nhậu) chấm chút thôi, cho nó đừng “nguội máy”. Lại bóc vỏ cho mình một con, rồi chỉ vào con còn lại: “Thằng này để làm mồi câu cá chẽm”. Tưởng ông nói chơi vì xưa nay chưa thấy ai câu cá chẽm bằng mồi tôm càng nướng. Nhưng lát sau, trời sáng tỏ mặt, tôi trố mắt ngạc nhiên khi ông đem con tôm nướng móc vào cần câu. Càng ngạc nhiên hơn khi ông đem chiếc cần câu ấy cắm ngay ngoài sân, “con mồi” bẹo hêu hêu trên không giữa con đường qua lại.

Người chơi với cá

Tôi là đứa cháu họ hơi xa, không trực hệ với ông, nhưng ông rất “cá nhân” với tôi, vì thứ nhất tôi là thằng ở chợ nhưng còn mê món ăn đồng quê và chưa chê rượu đế; thứ hai vì tôi còn quan tâm và hay ghi chép chuyện xưa của ông. Vậy nên mỗi lần về quê, tôi thường hay thu xếp ngủ nhà ông một đêm. Chuyện xưa của ông thì lúc nào ông cũng muốn kể và trong đám con cháu, chỉ mình tôi là có thể ngồi nghe miên man. Trong mớ chuyện xưa ấy, nhiều nhất vẫn là chuyện cá, đủ loại cá, từ cá sấu cho tới cá lòng tong; ngày xưa nó nhiều như thế nào, bắt nó ra sao, làm món gì, ăn với rau gì thì thành “mồi bén”... Đó là chuyện thật còn chưa xa ở cái xóm Rạch Láng này. Nhưng câu chuyện hào hứng nhất của ông vẫn là chuyện câu cá chẽm - một loài cá có thể lối vài chục ký, thịt rất ngon. Phải nói với nghề câu cá chẽm, ông nổi tiếng là một tay không đối thủ không chỉ trong xóm mà trong cả vùng, người ta gọi chết danh ông là Tư Cá Chẽm, cả con cháu trong họ đến giờ cũng rất ít đứa biết được tên thật của ông. Nhà ông vào hạng trung lưu, đó là do ông biết điều khiển chuyện làm ăn cho con cái thực thi, còn ông quanh năm tứ mùa chỉ “chơi” với cá. Nói chơi là không quá chút nào, vì thực tế nghề nò, đó, lọp, lờ... nhất là danh tiếng câu cá chẽm chỉ đem lại cho ông thú vui chứ không có “ảnh hưởng” mấy tới kinh tế gia đình. Nhưng ông thì đeo đuổi nó đến cả đời. Nói đó là cái nghiệp thì đúng hơn. Niềm đam mê này nó “lụy” vào ông cậu tôi, là ba ông, rồi truyền sang ông như là một thứ nợ đời khó dứt.

Ký ức: Một vàm sông, một đám chà, một chiếc xuồng ba lá, một ông lão ngồi lặng im hàng giờ như pho tượng. Đầu đội nón cối, một tay cầm điếu thuốc rê to tướng, tay kia ôm gối với chiếc cần câu. Mặc cho thế sự nhân tình.
Những bà mẹ ru con từng hát:

Ầu ơ...

Ai về nhắn với ông câu

Cá ăn thì giựt để lâu hết mồi.

Ở chỗ vịnh Cây Mắm

Thấy thế, nhưng nghề câu cá chẽm cũng không ít gian nan. Một lần chập choạng tối, má tôi đi chà lúa ở nhà máy chà ngoài vàm đầm Bà Tường về. Mới đi được đoạn ngắn, bà soi đèn pin thấy chiếc xuồng cậu Tư tôi nằm nghinh ngang giữa sông còn ông thì nằm chèm bẹp đằng trước mũi xuồng. Tóp xuồng máy lại hỏi, mới hay vì hôm đó nhầm con nước ngầm (nước chảy mạnh dưới lòng sông), ông trúng được cả chục con nên mê câu xuôi hoài theo nước. Tới chừng nghe đói thì không còn nhấc nổi dầm bơi, nên đành thả trôi, định trôi ra tới nhà một người bà con gần mé đầm thì kêu xin cơm nguội. Má tôi phải cột dây dòng kéo xuồng ông về. Thế mà trên đường, hễ máy chạy nhanh là ông la ơi ới, vì sợ đứt dây dèo đám cá câu được. Về đến nhà không kịp chờ nấu cơm, má tôi phải mua bánh in cứu đói cho ông.

Ngoài trời nắng đã lên. Đang hào hứng nhắc lại bữa trúng cá kể trên thì nghe tiếng người ngoài cửa: “Chủ nhà đâu, ra coi câu dính được con gì đây?”. Thì ra là anh Hai Mến, một người cháu họ như tôi. Năm nay cũng tròm trèm sáu mươi, vai vế là cháu, nhưng anh Hai Mến nhỏ hơn cậu Tư chỉ chừng mươi tuổi. Trong đám con trai nhà cậu Tư tôi, không đứa nào theo “nghiệp” câu của cha, cả trong dòng họ cũng chỉ có Hai Mến là đệ tử ruột của ông, nên hai ông già này rất tương đắc. Sẵn cầm trên tay con tôm càng, Hai Mến bóc vỏ chấm luôn vô chén muối ớt rồi tự cầm chai rót cho mình một ly, ngửa cổ uống trót một hơi. Đặt chiếc ly không xuống bàn, Hai Mến đảo mắt, chép miệng: “Sao mồi màn sơ sài quá vầy cậu Tư?”. Ông già nhiều tuổi hơn đưa mắt sang tôi: “Bữa nay nhằm hăm lăm, nước dậy... đâu thằng Hai mày kiếm bậy con cá chẽm về hấp gừng đãi dân chợ coi”. Hai Mến nói ngay: “Tưởng gì chớ chuyện này dễ ợt. Lâu nay tôi thấy có một tên (con cá) ở chỗ vịnh Cây Mắm, đêm nào tối trời cũng nghe nó táp mồi bập bập, nhưng còn để dành đó. Cậu lấy đồ nghề cho mượn, tôi bắt nó về mấy hồi”.

Con cá nó nhát ăn

Thế là hai ông già đi lục soạn đồ nghề. Đồ nghề của dân câu cá chẽm không có gì phức tạp, cũng chỉ là cần trúc, dây cước, lưỡi câu, hòn chì nhưng nó phải thật chuyên biệt, nhất là lưỡi câu, thường do chính tay thợ câu tự mài giũa từ những thanh thép nhỏ nhưng rất cứng lại dẻo, lấy ra từ những chiếc kèo dù, nghe nói có xuất xứ ở tận nước Pháp. Lưỡi câu của cậu Tư tôi có gần chục cái, lớn nhỏ đủ loại, cất cẩn thận trong một hộp nhựa, được chống gỉ sét bằng cách đổ vào hộp đầy phấn thoa da cho trẻ em. Ông nói, nếu để lưỡi câu gỉ sét sẽ làm con mồi mau chết, mà cá chẽm là loài chuyên ăn mồi sống. Nếu chống gỉ theo cách thông thường là ngâm trong dầu hay nhớt, lưỡi câu sẽ có mùi lạ, con cá nó nhát ăn. Từ đuôi lưỡi trở lên, người ta còn mắc vào một đoạn dây kẽm mảnh, dài hơn gang tay, từ đó mới mắc tiếp dây câu bằng cước. Bên hai mép mang cá chẽm có hai cạnh xương sắc như dao, nếu không có đoạn dây kẽm này, khi dính câu, cá chẽm chỉ cần giằng, quật vài cú là dây cước có thể đứt như chơi. Cái cần câu cá chẽm của cậu Tư tôi cũng chỉ là cần trúc, nhưng ở mỗi đốt trúc đều được bọc bo cẩn thận bằng một đoạn ống vỏ đạn đồng vừa khít, thành ra cái cần nó vẫn dịu mềm nhưng vô cùng chắc chắn.

Ở xứ này, nhà nào ít nhất cũng phải có một chiếc xuồng, không có nó không thể đi lại hay chuyên chở vào mùa mưa. Nhà cậu Tư tôi còn có riêng chiếc xuồng chỉ dành cho việc đi câu, nên nó có khác những chiếc xuồng bình thường. Sau xuồng có gắn cái bánh lái nước, vì người câu bao giờ cũng ngồi bơi đằng mũi. Trong xuồng có một khoang biệt lập, ván được chừa rỗng một khoảng, gắn vào đó tấm lưới thép để nước thông ra bên ngoài. Trong khoang này khi nào cũng có mớ tôm lóng hay tép đất lớn cỡ ngón tay bơi lội, chúng là mồi câu thường trực của ông, dù bây giờ chẳng mấy khi ông đi câu. Trên xuồng, những tấm sạp tre bóng loáng, sạch như lau, trải dài các khoang. Bộ sạp tre này ông chuốt ngót đều tăm tắp rồi thui cho nó trèm trèm lửa từng thanh một và nó đã đi qua ít nhất cũng ba, bốn đời xuồng.

Lúc cương, lúc nhu

Thế là tôi lên đường cùng anh Hai Mến, cuộc nhậu tạm ngưng. Nắng đã bắt đầu chói gắt. Anh Hai Mến ngồi bơi đằng mũi. Như đã hứa, tôi ngồi im đốt thuốc phía sau. Vịnh Cây Mắm cách nhà cậu Tư chỉ hơn cây số. Đến nơi, anh Hai Mến cặm mấy cây cà bắp xuống vịnh sông, cây này cách cây kia hơn mét. Tôi tò mò hỏi, anh Hai Mến giải thích là con cá chẽm khi nước chảy, để rình mồi, nó thường dựa đuôi vào một vật gì đó. Mấy cây cà bắp này như là những “cần ăng-ten” để anh theo dõi con cá mà thả câu.

Hút xong điếu thuốc, anh Hai Mến bắt đầu cuộc câu, một tay cầm cần, một tay quạt dầm cho xuồng khỏi trôi theo nước. Tôi ngồi xem. Ban đầu tôi chăm chú vào sợi dây câu, sợ khi con cá ăn mình không nhìn thấy. Nhìn mải một lúc, sợi dây câu quá mờ ảo, đâm mỏi mắt. Tôi đưa mắt nhìn rặng lá dừa nước ven sông, những tàu lá đứng im không động đậy. Nghe nắng rát hai vành tai, thèm một làn gió mà không thấy. Mồ hôi chảy từng dòng nhột nhạt trên lưng áo. Tôi hút thuốc đắng cả miệng. Nhìn đồng hồ thấy chưa tới một giờ trôi qua. Trước mũi xuồng, anh Hai Mến vẫn chăm chú câu, như là đã quên có tôi ngồi phía sau, thỉnh thoảng lại nhấc cần thay con mồi đã chết. Thêm một giờ nữa. Lại nhìn vào sợi dây câu. Chợt tôi buột miệng hỏi anh Hai Mến vì sao không gắn vào dây câu cái phao cho đỡ mỏi và tiện theo dõi. Không quay mặt lại, anh Hai Mến chỉ lúc lắc vai ra hiệu cho tôi phải im lặng. Nắng đã gần đỉnh đầu. Tôi ngồi như trời trồng và chịu đựng. Nhìn mặt nước chảy lăn tăn cứ muốn thò tay xuống cho mát mà không dám. Chợt anh Hai Mến lẹ làng gác dầm lên xuồng, hai tay bịn lấy cần câu hạ thấp, ngọn cần cong oặt, dây câu căng chéo chạy vun vút trên mặt sông, lôi cả chiếc xuồng lao theo. Quần thảo mất chừng năm phút, lúc cương, lúc nhu, cuối cùng thì anh Hai Mến cũng trục được con cá nổi lên mặt nước và lôi lên xuồng. Con cá ước có đến năm ký.

Gỡ con cá ra khỏi lưỡi câu, Hai Mến cột chặt con cá vào dây dèo, một đầu dây đã buộc sẵn vào xuồng, lại thả nó xuống sông. Loài cá chẽm khi lên khỏi nước rất mau chết, nên dân câu thường rọng sống cá bằng cách này. Cứ tưởng cuộc câu đến đây kết thúc, nhưng Hai Mến lại móc tiếp con mồi vào lưỡi. Nhìn tôi mồ hôi chảy ròng ròng, anh Hai Mến nói như phân trần: “Ở dưới còn một thằng nữa, thằng đực. Chịu khó bắt luôn, không nó đi. Dòng đám cá đực này chỉ kiếm đường theo cái”. Cái đoạn “chịu khó” này của Hai Mến cũng phải mất thêm cả hai tiếng đồng hồ. Gần ba giờ chiều, hai chúng tôi mới về đến nhà cậu Tư với cặp cá chẽm nặng gần chục ký.

Chiều đó, sau món cá chẽm hấp gừng còn có món lòng chẽm nướng tiêu. Nhưng món đặc biệt này mùi vị ra sao thì không sao nhớ được dù nửa đêm giật mình thức dậy tôi đã cố trằn trọc nhớ lại.

Nguyễn Trọng Tín (Người lao động)