Hầu như không một ai trong làng Hưng Lương biết nghề săn cá mập ở làng mình có tự bao giờ. Nhưng những ngư phủ câu cá mập cao tuổi ở đây đều khẳng định: Từ hơn 50 năm trước, vào mùa trăng từ tháng 3 đến tháng 7 âm lịch, thanh niên trong làng Hưng Lương đã từng rủ nhau ra biển săn tìm cá mập. Ngày ấy, làng có khoảng 600 hộ với chừng 2.000 nhân khẩu, nhưng có tới quá nửa số gia đình kiếm sống bằng nghề săn cá mập.

Săn cá mập tuy là nghề dễ gặp bất trắc, nhưng lại được người dân làng chài Hưng Lương coi như một nghề bình thường như bao nghề khác để kiếm sống. Lẽ thường, vì cá mập có giá trị cao, nhất là bộ vi cá, mỗi lần trúng biển thì thu lãi mát mặt.

Tuy nhiên, bao năm nay đã có nhiều ngư dân ở làng Hưng Lương ra với biển nhưng không trở về. Đó là những đêm giông tố, bão ập đến không kịp trở tay đành phó mặc cho con thuyền bị quăng quật theo dòng nước. Nhiều ngư dân xấu số bị sóng biển cuốn trôi, không tìm thấy xác; vài người may mắn còn sống sót, như ông Nguyễn Sạo, thì bị sóng xô dạt vào động cát ở tận đảo Lò Ba - Phú Yên, ông Lê Dược thì được tìm thấy ở nhà thương Khánh Hòa.

Ông Huỳnh Đức Châu, 63 tuổi, ngư dân làng chài Hưng Lương, theo nghề câu cá mập hơn 40 năm nay, cho biết: Câu cá mập phải đợi đêm có trăng. Trăng sáng, làm nhòa ánh sáng bạc của ngời biển bám nơi thẻo câu. Nước biển sáng lấp lánh, khiến cá mập hoa mắt không phát hiện được mồi cá được móc vào lưỡi câu có ngạnh làm bằng đồng thau. Mồi câu cá mập thường là cá hồng, cá sáng nặng khoảng 3-4 kg câu tại biển, nhưng hấp dẫn nhất với cá mập là cá thu vì có mùi thơm, sáng cá.

Trước khi tiến hành trận “đánh” chính, thì phải “đánh” thăm dò động tĩnh. Một đường biển dài chừng 4 km, độ sâu dao động 200 - 500m được các ngư phủ buông câu, thấy nơi nào cá mập tập trung là chuẩn bị cho cuộc bủa vây đầy ngoạn mục. Thế nhưng, nguy hiểm chỉ bắt đầu khi con cá dính câu. Khi con cá đã được lôi đến mặt nước, một bạn chài khéo tay nhất có nhiệm vụ đâm chiếc lao thép cắm vào đầu cá. Lao nối với đôi sợi cước rất lớn, một đầu gắn vào một cần trục. Cần trục quay, cá được ép sát mạn tàu. Bấy giờ, thợ câu sẽ dùng một cây lao nhọn, thọc từ óc cá thẳng xuống xương sống cá cho đến khi nào cá chết hẳn. Đây là công đoạn nguy hiểm, vì nếu làm không khéo sẽ bị cá táp trúng người.

Với những con cá mập cỡ trung là vậy, nhưng gặp phải con cá lớn, nặng cỡ 400-500 kg, thợ câu phải rọi đèn pha, dùng lưới quây vùng xung quanh con cá dính câu và cho 1 - 2 người xuống nước tìm cách cắt lấy bộ vây cá, thịt gửi lại cho biển. Cá mập vốn say mùi máu, chỉ cần đánh hơi thấy thì cả bầy sẽ lao đến rất nhanh. Không có dàn lưới bảo vệ, không có sự hỗ trợ của các bạn câu thì…

Ông Nguyễn Thuộc, một ngư dân có thâm niên trong nghề câu cá mập hơn 50 năm, trầm ngâm kể: “Có lần, tôi chưa kịp móc lưỡi khấu vào miệng cá thì đầu nó đụng thuyền. Theo phản xạ tự nhiên, nó quẫy mình lặn xuống và dùng đuôi đập mạnh làm thuyền bể một mảng lớn, còn tôi bị trúng vào lưng ngã ra bất tỉnh. Thế nhưng, đó cũng chưa là gì cả. Nhiều bạn thuyền xấu số của tôi còn bỏ mạng ngoài biển khơi hoặc mang thương tật vĩnh viễn do bị cá mập cắn”.

Xa rồi thuyền buồm

Ba bốn mươi năm về trước, ngư dân làng Hưng Lương săn cá mập bằng thuyền buồm. Đội thuyền buồm của làng Hưng Lương lúc ấy có chừng 20 chiếc, mỗi chiếc dài chừng 5 mét, rộng 2 mét, chỉ vừa đủ cho 3-4 người ngồi. Đoàn thuyền được chia thành nhiều tốp, đi hỗ trợ nhau đề phòng khi trời nổi cơn thịnh nộ hay gặp những bất trắc trên biển.

Bây giờ, thuyền buồm dần lui vào ký ức, nhường chỗ cho thuyền máy ra khơi. Số lượng cá mập cũng cạn dần. Cá mập sinh sản chậm và có rất ít con. Giống như người, cá mập thường tìm nhau khi tuổi trên 20 và mỗi con cái lại chỉ có thể đẻ một con.

Trong khi đó, việc săn bắt cá mập đã có từ lâu, không chỉ Việt Nam mà ở khắp các nước châu Á. Người săn cá mật giờ phải dong thuyền ra tận các ngư trường gần các nước Philippines Malaysia, Thái Lan... mới câu được. Hành trình săn cá mập cũng kéo dài 20-30 ngày cho mỗi chuyến nên cần phải có thuyền to, máy lớn.

Hơn thế, đã có nhiều loài cá mập quý hiếm có dấu hiệu bị diệt vong do con người khai thác quá mức, nên đã có nhiều khoản luật ra đời ngăn cấm việc săn bắt cá mập nhằm bảo vệ giống loài và cân bằng hệ sinh thái môi trường biển. Điều này khiến cho nhiều người ở làng chài Hưng Lương không còn chỉ ra khơi câu cá mập đơn thuần như trước mà thường kết hợp câu cả cá nhám, cá ngừ đại dương, mực…

Cả làng câu cá mập Hưng Lương bây giờ có hơn 50 thuyền máy, có công suất từ 50 mã lực trở lên, được trang bị đầy đủ phương tiện đánh bắt hiện đại: máy tầm ngư, máy định vị, máy đàm thoại tầm xa, la bàn, hệ thống kéo cá dính câu bằng dây cáp… Mỗi thuyền có 9-10 ngư dân, tuổi đời từ 20-40.

Sản phẩm thu được từ nghề câu cá mập ngày nay không chỉ có vi cước cá mà người ta còn tận dụng cả da cá, thịt cá để chế biến thành những mặt hàng có giá trị kinh tế cao. Da cá mập phơi khô dùng chế biến món nhậu như: chiên giòn, làm gỏi, hầm với chân giò và măng khô.... Thịt cá mập cũng được chế biến thành nhiều sản phẩm để bán đi các nơi. Do vậy, giá trị của cá mập ngày càng cao nên dù hiện nay số lượng cá mập câu được ít hơn trước nhưng nghề câu cá mập đem lại thu nhập bình quân vài chục triệu đồng một đợt câu. Khi trúng đậm lên đến cả trăm triệu đồng cũng là chuyện thường.

Hiện nay, đội thuyền chuyên câu cá mập kết hợp với câu cá nhám, cá ngừ đại dương ở Bình Định có đến gần 700 chiếc, công suất máy từ 60 -150CV, hoạt động thường xuyên ở các ngư trường: Hoàng Sa, Trường Sa... Hầu hết các thuyền câu cá mập ở đây đều trang bị dàn câu đến 600-700 lưỡi, mỗi khi buông câu kéo dài đến cả chục kilômét…

Tôi nhìn ra biển, nơi đám thanh niên đang khẩn trương vác gạo, nước đá cây, xăng dầu… từ triền cát lao nhanh xuống thuyền. Tối nay, những chiếc thuyền máy của làng sẽ lại bắt đầu một chuyến ra khơi...

SGGP