1. Chuyện vui
Một ngày đầu tháng 7 năm 2003, đoàn khảo sát của chúng tôi khoảng 20 người tập kết tại thị trấn Bảo Lạc, Cao Bằng. Mục đích chuyến đi lần này là chúng tôi phải khảo sát tuyến đường vành đai biên giới qua các huyện Hà Quảng - Thông Nông - Bảo Lạc của tỉnh Cao Bằng dài khoảng 70km.
Để chuẩn bị cho chuyến đi dài ngày, công ty đã cho trinh sát lên trước liên hệ thuê được nhà của một người dân nằm ở vị trí khá thuận lợi: giữa thị trấn Bảo Lạc, giữa chợ nơi mà thường có các phiên chợ của người dân tộc từ rất nhiều nơi đổ về. Đặc biệt nhất là chỉ có ở Bảo Lạc, Bảo Lâm thuộc Cao Bằng, Đồng Văn thuộc Hà Giang mới có người dân tộc Lô Lô.
Với phiên chợ vùng cao huyện Bảo Lâm…(Ảnh:toquoc.gov.vn)
Sau khi làm hết các thủ tục với địa phương, với gia chủ chúng tôi bắt đầu tìm hiểu địa bàn hoạt động. Với “bản năng gốc” thì việc đầu tiên là tôi tìm kiếm hệ thống sông suối xung quanh và thật bất ngờ khi biết có đến hai con sông chạy sát thị trấn Bảo Lạc: sông Neo và sông Gâm.
Sông Neo thực ra là một con sông nhỏ chảy róc rách như suối, chỉ khi lũ về nó mới thực sự đáng sợ vì đã từng cuốn phăng cây cầu dàn thép trên đường QL34 chạy qua thị trấn. Điểm cuối sông Neo chính là ngã ba giao với sông Gâm, điểm hợp long này cách thị trấn Bảo Lạc chỉ khoảng 500m.
Sông Gâm là một con sông khá nổi tiếng, nước chảy rất xiết và dưới sông có nhiều hủm sâu. Sau khi hỏi thăm cặn kẽ tôi biết dưới lòng sông này còn rất nhiều loài cá quý hiếm, chỉ tiếc một điều là tôi lại chủ quan không mang theo bộ đồ câu lên đây.
Do công việc có trục trặc nên chỉ sau một tuần làm việc tại đây chúng tôi phải tạm dừng để chờ quyết định của cấp trên. Đối với công ty thì đây là một sự rủi ro, thiệt hại đáng kể nhưng đối với thằng “giời đày” như tôi thì quả là cơ hội lớn.
Xin giới thiệu thêm rằng nhà chủ nơi chúng tôi ở trọ có hai anh em trai người Tày họ Lý cũng là những tay săn cá khét tiếng trên hai con sông Neo và Gâm. Nếu các bạn nhìn thấy bộ cần máy tự tạo từ gỗ, trúc, nan hoa xe máy của họ sẽ cảm nhận được ngay họ là những tay cự phách.
Vậy là tôi có hai tuần để khám phá hai con sông. Để chuẩn bị vũ khí, tôi nhờ một anh chủ nhà dẫn lên rừng trúc chọn cần câu, anh nói phải chọn cây có màu vàng, nhiều đốt, có lỗ kiến trên thân, nếu có đốt cong thì hơ lửa vừa đủ và uốn thẳng được. Nói vậy thôi nhưng anh cũng giúp tôi chọn được một cây trúc rất đẹp làm cần: dài hơn 3m, đầu ngọn chỉ to chưa bằng nửa đầu đũa, rất dẻo. Sau đó tôi ra chợ mua một cuộn cước, một ít chì lá và chục lưỡi câu (loại xịn nhất chợ 1000đ/5cái).
Mồi câu thì rất sẵn ở hai bên suối. Tôi chỉ việc hắt nước suối lên bãi đá và vồ lấy những con nhện chạy ra cho vào bình LAVIE là đã có cả kho mồi.
Với bộ đồ nghề như vậy tôi cứ lang thang một mình dọc sông Neo, thỉnh thoảng ra ngã ba sông Gâm để kiếm cá (vì sợ đi một mình không dám ra sông Gâm). Nhưng với kinh nghiệm non nớt thì gần mười ngày ròng rã tôi chỉ thu hoạch được toàn loại cá nhỏ, loại cá trông như cá thiểu và cá chày mắt đỏ.
Một buổi ngồi chơi với anh chủ nhà, tôi gạ anh dẫn tôi đi lên vùng có nhiều cá để câu, anh đồng ý và hẹn sáng hôm sau đi ngay. Mừng quá tôi hỏi anh có phải chuẩn bị gì không thì anh trả lời có sẵn hết rồi, đủ để hai anh em đi cả ngày. Sáng hôm sau ăn sáng xong hai anh em mới chuẩn bị đồ đạc lên đường. Chắc các bạn không khỏi ngạc nhiên về những đồ nghề chúng tôi mang theo: một cuộn cước, vài lưỡi câu, ít chì lá, chai LAVIE đầy nhện bắt buổi sáng sớm, một túi muối ớt, hai quả chanh, một con dao, một bật lửa và một chai 75 cốt gạo, phương tiện đi lại là một con Win100 có đề.
Ảnh minh họa :mofahcm.gov.vn
Anh chủ nhà chở tôi dọc theo sông Gâm ngược lên thường nguồn khoảng 5km, tại đây anh chọn được một vị trí rất đẹp, nước sâu chảy khá xiết, gần bờ có nhiều tảng đá bằng phẳng được bóng cây che mát rượi. Anh bảo tôi chọn lấy vị trí ngồi còn anh vác dao lên đồi chặt được hai cây trúc về làm cần câu.
Sau khi chuẩn bị cẩn thận súng đạn, hai anh em bắt đầu cuộc săn. Tôi ngồi phía thượng lưu cách anh chủ nhà khoảng 5m. Phải mất vài lần thử tôi mới chọn được độ nặng phù hợp của tấm chì lá cuốn vào trước lưỡi câu để đảm bảo mồi không bị nổi lên mặt nước. Mới ngồi được khoảng 10 phút tôi thấy anh chủ nhà vẩy cần rất nhẹ, đầu cần chúi xuống nước cong veo, vội bỏ cần của mình tôi chạy ra xem thì anh bảo đứng tránh ra sau đoạn anh nhấc mạnh một phát kéo theo một vật dài loằng ngoằng như con lươn lên bãi sỏi phía sau. Một chú trạch sông người đầy hoa uốn éo trông rất đẹp, chú nhảy tưng lên mong thoát khỏi cái vật gớm ghiếc trong miệng tuy nhiên dưới tay sát thủ người Tày thì chú nhanh chóng nằm gọn trong một vũng nước với thành tre xuyên qua miệng thay cho lưỡi câu.
Cá Chạch trấu Ảnh: Phúc Bính
Tiếp tục ngồi một lát tôi bỗng thấy từ phía lưỡi câu có tín hiệu giật “kịch kịch” và nhíu mạnh, lập tức tôi búng nhẹ đầu cần. Một cảm giác lâng lâng khi thấy đầu cần vướng nhẹ, dính rồi, sợi dây cước chạy ngoằn ngèo, đầu cần cong như dấu hỏi “?”. Bắt chước anh chủ nhà tôi lừa lựa thế và nhấc mạnh lên. Một chú cá chày mắt đỏ to cỡ 3 ngón tay bị tôi lăng cái oạch lên bãi sỏi. Chú chày nhìn tôi ngơ ngác tội nghiệp nhưng là chiến lợi phẩm đầu tiên nên chú lập tức được xếp sau chú Chạch hoa.
Ngồi câu được khoảng gần hai tiếng, hai anh em kiểm tra thấy được khoảng 1.5kg toàn trạch, chày và loại như cá thiểu (đến giờ tôi vãn không nhớ nổi tên). Anh chủ nhà bảo tôi đủ rồi và chuẩn bị bếp núc. Ba viên đá thành một cái bếp, một bó tre thành que xiên, lá tre, củi khô sẵn bên bờ sông. Anh chủ nhà xiên mấy con trạch vào que, không mổ moi gì cả mà xiên nguyên con nướng luôn. Tôi thì chuẩn bị muối, ớt, chanh, rượu và ly được làm từ vỏ chanh do khi đi quên không mang chén. Khi viết đến những dòng này thì cảm giác của hôm đó đang dồn dập trở lại với tôi. Bóc cá nướng, chấm muối ớt, uống rượu bằng vỏ chanh giữa không gian bao la, sông chảy ầm ì, không thể nào quên được.
Cứ túc tắc vậy mà anh em tôi quất sạch chai rượu và lăn ra ngủ trên những tảng đá bằng phẳng. Đến tận 3h chiều anh chủ nhà gọi tôi dậy và bảo đi về. Tôi lưu luyến cái vị trí câu này mãi đến tận bây giờ. Trong lòng tôi chỉ nghĩ rằng nếu có dịp quay lại Bảo Lạc, dứt khoát tôi sẽ lặp lại chuyến đi một lần nữa.
Sau đó đoàn khảo sát của chúng tôi chia thành nhiều tổ để đo đạc tuyến đường, tôi được phân làm chỉ huy một tổ đo trên núi. Do công việc bận rộn nên tôi không có dịp xuống sông suối nhiều ngay cả đến khi về Hà Nội. Tạm biệt Bảo Lạc, tạm biệt sông Neo, sông Gâm, tạm biệt anh chủ nhà, hẹn ngày gặp lại.
2. Chuyện buồn
Cuối tháng 3 năm 2007, chúng tôi gồm hai tổ khảo sát kéo nhau lên làm tuyến đường thi công và vận hành thuỷ điện Phình Hồ, huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái. Thấy vị trí đóng quân tại một nhà dân gần đầu cầu treo bắc qua suối Nhì (Nậm Nhì), cách QL32A chừng 3km tôi mừng hú lên. Lần này tôi đã chuẩn bị cẩn thận, mang theo đầy đủ dụng cụ, đồ nghề.
Tuy nhiên, ngay tối hôm đầu tiên tôi đã được nếm mùi thất vọng. Trong lúc ngồi uống rượu với anh chủ nhà tôi dò hỏi tính hình cá mú dưới suối thì anh nói rằng ngày xưa (lại chỉ là ngày xưa) dưới suối Nhì có rất nhiều cá (cá chày, cá quả…) do có nhiều hủm sâu nhưng hiện nay thì gần như không còn. Tôi buồn bã hỏi anh tại sao thì anh trả lời là người Kinh thì đánh mìn, người dân tộc thì ngăn dòng thả thuốc nên cá chết sạch rồi.
Một kiểu đánh bắt tận diệt thủy sản Ảnh:travelogues.net
Vẫn như là chưa tin, sáng hôm sau nhân dịp đoàn khảo sát đi vào suối để kiểm tra tuyến đường tôi cũng thám thính xem thế nào. Sau khi đi dọc suối đến gần 10km thì quả thật là suối Nhì có nhiều hủm sâu khiến chúng tôi phải thoát y để bơi qua nhưng tuyệt nhiên không thấy bóng dáng cá mú gì cả ngoài vài con cá siêu nhỏ mà mấy anh bạn đi cùng chỉ cho tôi thấy.
Buồn quá. Cá ơi
Hà Nội Ngày 12/4/2007
Hoàng Anh