Mấy năm trước, đoạn sông chảy qua làng Nghĩa còn có cá vược sũ, cá hồng, cá chép tụ về. Cuối tháng 9 âm lịch, chân mây phía rừng đầu nguồn đã sáng bóng báo hết mùa bão lụt. Đợt nước hoa mơ cuối mùa bớt chảy xiết không còn vẻ hung hãn. Những đám bọt đỏ ngầu phù sa chuyển màu trắng bợt. Con sông dịu hiền trở lại, xanh trong dần. Đây là thời điểm bước vào mùa đánh bắt cá của làng Nghĩa. Không khí trong làng tấp nập hẳn. Nhà lưới quét, lưới kéo. Nhà lưới rê một mề, hai mề. Nhà câu đăng câu giật. Suốt từ tinh mơ sáng đến nửa đêm khúc sông rộn rã tiếng nói, tiếng cười. Các bà các cô gánh gánh gồng gồng ngồi đợi trên bến sông chờ các thuyền cá cập bờ. Chợ cá họp ngay bên bờ sông nhộn nhịp, ồn ã. Tiếng mõ xua cá lanh canh lan dài theo mặt nước. Lũ trẻ con làng Nghĩa áo hở bụng, mũi thò lò hát ngọng líu:

Thuyền chài đánh ưới đánh ăng Đánh phải ục ứt nhăn răng mà cười

Mới vài năm chứ mấy. Thằng Thạc nhớ rất rõ như vậy. Ngày ấy nó thường được đi đánh cá với ông nó. Ông nó là người đánh câu đăng giỏi nhất làng Nghĩa. Hiếm hôm nào ông nó đi làm nghề phải về tay không. Hễ thấy ông nó xuống thuyền là các chị buôn cá kêu dặn ơi ới "Dành cá cho cháu ông nhá... á... á". Vậy mà... Thằng Thạo thở dài. Bây giờ làng Nghĩa đã bỏ nghề đánh cá. Ông nó cũng phải treo cặp câu đăng lên vách nhà. Buổi chiều hôm đó, dòng sông nhuốm nắng hoàng hôn, loang đỏ bầm. Nhìn những chiếc thuyền máy vun vút lao lên lao xuống đánh cá bằng kích điện ông nó lẩm bẩm:

- Bọn thủy quái, thủy quái...

Tiếng điện rít dưới nước tít tít. Cá chết hàng loạt. Cá bố cá con, cá lớn cá nhỏ bị điện giật nổi phềnh, ngáp ngáp trên mặt sông đỏ. Chỉ một thời gian ngắn không còn cá khúc sông hoang vắng dần. Cá ở nơi khác cũng không dám về. Làng Nghĩa im lìm. Dăm chiếc thuyền câu nằm vật vờ trên bờ, buồn bã ngắm con sông lững lờ. Thằng Thạc bàn với ông nó:

- Ông ơi, tại sao nhà ta không sắm máy nổ đánh cá bằng điện giống họ?

Ông nó lắc đầu:

- Đừng theo bọn người đó cháu ạ. Đánh cá bằng kích điện là hủy hoại môi sinh. Là...

Bất ngờ ông rít lên:

- Là giết cả con sông này, giết cả làng Nghĩa, giết cả ông cháu mình đấy. Cháu hiểu chưa... hiểu chưa...

Cũng năm đó cây si già ở bến sông không có gió tự nhiên đổ. Cây si già có nhiều chòm rễ dài buông phơ phất sát mặt nước. Bọn thằng Thạc cũng lũ trẻ trong làng mỗi lần đi tắm thường đu bám, đùa nghịch. Nghe tin cây si đổ ông nó ngồi bần thần, mắt trân trân nhìn cặp câu đăng treo trên vách. Hàng lưỡi câu cong cong ngã màu vàng sét, mạng nhện bám chằng chịt. Tay vân vê chén rượu hạt mít ông nó nói với nó:

- Chẳng bao giờ ông cháu mình được hạ cặp câu đăng xuống trở lại với nghề nữa đâu cháu ạ.

Chắc ông buồn lắm. Mắt ông cứ chớp chớp mãi. Những giọt nước mắt rơm rớm lăn trên làn da nhăn nheo.

Nhưng ông nó và mọi người không thể ngờ cặp câu đăng lại được hạ xuống. Một buổi tối, tiếng chân người chạy rầm rập xen lẫn tiếng khóc ai oán văng vẳng từ phía bờ sông. Cả làng Nghĩa náo động vì tin có người đánh cá bằng kích điện bị điện giật chết rơi xuống sông. Họ đổ xô đi mò đi tìm. Nửa đêm, họ đến nhờ ông nó: "Trăm lạy ông, nghìn lạy ông. Chỉ ông may ra mới tìm thấy. Xin ông hạ cặp câu đăng ra rà hộ. Nếu muộn xác trôi ra biển...".

Lần "đi nghề" này thằng Thạc không được đi theo ông nó. Ba ngày sau nó thấy đoàn người mà ông nó vẫn gọi là "Thủy quái" rồng rắn vào nhà nó. Họ đến tạ lễ và "gửi ông tiền công vớt xác". Ông nó xua tay:

- Tôi không đòi hỏi tiền nong, công xá gì. Chỉ xin các người đừng đánh cá bằng kích điện nữa. Vừa hủy hoại sinh thái cả dòng sông vừa nguy hiểm lắm. Các người thấy đấy.

Họ vâng vâng dạ dạ rồi xin phép ra về. Thằng Thạc vội vã hỏi ông nó:

- Thế là từ nay hộ không đánh cá bằng kích điện nữa phải không ông. Cá có về lại sông ta không ạ?

Ông nó vuốt râu gật đầu:

- Nhất định cá sẽ về. Ông cháu ta lại được làm nghề rồi. Làng Nghĩa lại được làm nghề rồi...

Thằng Thạc thích chí vỗ tay bôm bốp. Nó mơ màng nhớ đến những ngày làng vào mùa cá. Trên bến dưới thuyền rộn rã tiếng nói tiếng cười. Lanh canh tiếng mõ khua cá. Ngọng ríu tiếng trẻ hát trêu đùa: "Thuyền chài đánh lưới đánh đăng...".

Chao, những ngày thật vui.

Hạ huyền -http://www.nea.gov.vn